وقایع کربلا در مناقب آل ابی طالبکتاب مناقب آل ابی طالب اثر ابوعبدالله محمد بن علی بن شهرآشوب (۵۸۸ ق) می‌باشد و یکی از کتبی محسوب می‌شود که به مناقب و فضایل امام حسین پرداخته است. ۱ - بررسی محتواابن شهرآشوب به مناسبت پرداختن به شرح زندگانی، مناقب و فضایل امام حسین (علیه‌السّلام)، بخشی از مباحث این باب را به گزارش مقتل امام حسین (علیه‌السّلام) اختصاص داده است. وی پس از آنکه معجزات، مناقب و مکارم اخلاق حضرت، حوادث خارق العاده پس از شهادت حضرت، برخی از اخبار مربوط به اظهار علاقه و محبت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به وی و تاریخ ولادت و القاب حضرت را در چند فصل بیان کرده، به گزارشی واقعه عاشورا پرداخته است. چنانکه از نام این کتاب پیداست، این اثر یک نگاشته تاریخی نیست؛ بلکه نویسنده درصدد جمع آوری و گزارش اخباری درباره مناقب و فضایل امامان بوده که در کنار آن به برخی از حوادث عصر آنان اشاره کرده است؛ بدون آنکه توجه چندانی به ترتیب زمانی وقوع آنها داشته باشد. او در باب مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام) به دلیل اهمیت قیام عاشورا، بیشترین مطالب خود را به این موضوع اختصاص داده است. البته به سبب اجتناب از تفصیل و تطویل کتابش، این حادثه را با اجمال و اختصار گزارش کرده و افزون بر آنکه در مواردی، ترتیب حوادث را چندان رعایت نکرده، با گزینش برخی از حوادث، به بسیاری از حوادث دیگر، اشاره نکرده است. وی روایاتی را از امام سجاد (علیه‌السّلام)، امام باقر (علیه‌السّلام)، امام صادق (علیه‌السّلام) و امام رضا (علیه‌السّلام) درباره زندگی، مناقب و مقتل امام حسین (علیه‌السّلام) آورده است. افزون بر این، او از منابعی چون تاریخ بلاذری (انساب الاشراف)، تاریخ طبری ، مقتل ابن بابویه، فضائل العشرة ابوالسعادات، حلیة الاولیاء ابونعیم اصفهانی و از افرادی همانند ابومخنف، شعیب بن عبدالرحمن خزاعی، سید جرجانی، علی بن مهدی مامطیری، عبدالله بن احمد بن حنبل، شاکر بن غنمه و ابوالفضل هاشمی، برای روایت گزارشهای این باب بهره برده است. ۲ - ویژگی‌های کتاب مذکوراول آنکه پس از ابن اعثم، او تنها کسی است که سخن معروف امام حسین (علیه‌السّلام)، یعنی انی لم اخرج اشرا ولا بطرا... را درباره فلسفه قیام عاشورا نقل کرده است. البته با این تفاوت که او این سخن مشهور را به عنوان پاسخ حضرت (نه وصیت نامه به محمد حنفیه ) به افرادی مانند محمد حنفیه، عبدالله بن مطیع و ابن عباس که می‌خواستند حضرت را از رفتن به عراق بازدارند، آورده است؛ [۱]
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۹۶_ ۹۷، تحقیق یوسف البقاعی.
دوم آنکه اگرچه ابن شهرآشوب برخی از اخبار ابومخنف را آورده، در چند مورد نیز اخباری را به ابومخنف نسبت داده است [۲]
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۹۹_ ۹۵.
که نه تنها مضامینی نامعقول و نپذیرفتنی دارند، بلکه در اخبار به جای مانده از ابومخنف در منابع معتبر و کهن هم وجود ندارند. از این رو به نظر می‌رسد در عصر ابن شهرآشوب اخباری جعلی منسوب به ابومخنف رایج بوده که وی برخی از آنها را نقل کرده است؛ سوم آنکه اگرچه نویسنده تصریح نکرده که گزارش مبارزه و رجز اصحاب امام حسین (علیه‌السّلام) را از فتوح ابن اعثم گرفته است، اما با اندکی بررسی و مقایسه بین دو گزارش، به شباهت بسیار گزارش ابن شهرآشوب با گزارش ابن اعثم پی می‌بریم و به سهولت درمی یابیم که ابن شهرآشوب در نگارش این قسمت از گزارشش هم، از کتاب ابن اعثم بهره برده است؛ [۳]
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۱۰۹_ ۱۱۸، تحقیق یوسف البقاعی.
چهارم آنکه ابن شهرآشوب، یگانه گزارشگر متقدم از برخی گزارش‌ها درباره این واقعه است. برای نمونه، او آمار کشته‌های دشمن را به دست امام حسین (علیه‌السّلام) (به جز مجروحان) ۱۹۵۰ نفر نگاشته است. [۵]
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۱۲۰، تحقیق یوسف البقاعی.
پیشتر گفتیم که تنها در کتاب اثبات الوصیه، تعداد کشته شدگان سپاه عمر بن سعد به دست امام حسین (علیه‌السّلام) ۱۸۰۰ نفر گزارش شده است. همچنین او کیفیت شهادت حضرت عباس را متفاوت از شیخ مفید و به گونه‌ای دیگر گزارش کرده است که تفصیل آن را در حوادث روز عاشورا خواهیم آورد؛ پنجم آنکه این اثر، کهنترین منبع برای رجزهای حضرت عباس و برخی از رجزهای امام حسین (علیه‌السّلام) (همانند رجزانا الحسین بن علی احمی عیالات ابی...) [۶]
ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۱۱۹-۱۲۰.
در روز عاشوراست که در هیچ یک از منابع متقدم موجود، نیامده و او هم ماخذ مشخصی برای این رجزها بیان نکرده است. این رجزها سال‌هاست که در محافل و منابر، شهرت یافته است. ۳ - پانویس
۴ - منبعپیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۹۲_۹۴. رده‌های این صفحه : تاریخ زندگانی امام حسین | تاریخ نگاری | عاشورا در کتب تاریخی | مقتل پیشوایی | مقتل جامع سیدالشهداء | نهضت عاشورا
|